Sądy rodzinne zajmują się nie tylko alimentami, kontaktami, władzą rodzicielską czy wreszcie rozwodami. Zakres ich działania jest o wiele szerszy, a jednym z rodzajów spraw zastrzeżonych do ich właściwości jest postępowanie w sprawach nieletnich – które toczy się wedle przepisów ustawy o tej samej nazwie.
Jak w preambule do ustawy zaznaczył sam Ustawodawca, postępowanie to zostało ustanowione w dążeniu do przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich i stwarzania warunków powrotu do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia społecznego, oraz w dążeniu do umacniania funkcji opiekuńczo-wychowawczej i poczucia odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich na świadomych swych obowiązków członków społeczeństwa.
Postępowanie w sprawach nieletnich obejmuje sprawy, które dotyczą zapobiegania i zwalczania demoralizacji – w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18; postępowania w sprawach o czyny karalne – w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17 oraz wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych – w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21.
O ile kwestia popełnienia przez nieletniego czynu zabronionego jest dość oczywista – chodzi bowiem o sytuacje, gdy nieletni popełni przestępstwo czy wykroczenie, o tyle mniej klarowna jest kwestia tego, czym jest demoralizacja?
Ustawa nie definiuje tego pojęcia, przytacza w art. 4 jedynie liczne przykładu demoralizacji. Pomimo to nie ma większej trudności w potocznym rozumieniu demoralizacji. Ogólnie chodzi bowiem, jak można przeczyta w komentarzach, o stan osobowości cechujący się negatywnym nastawieniem (postawą) wobec oczekiwań społecznych, zgodnych z rolami społecznymi nieletniego jako dziecka, ucznia, uczestnika grupy rówieśniczej, uczestnika gry, zabawy lub innej imprezy, młodocianego pracownika, młodego obywatela. Podkreśla się przy tym, że demoralizacja jest wynikiem i jednocześnie przejawem nieprzystosowania społecznego, wskazując na typowe przejawy tego nieprzystosowania. Trafnie zwraca się przy tym uwagę, że nie chodzi o zachowania jednostkowe, sporadyczne, izolowane, lecz o zespoły różnorodnych zachowań powtarzające się wielokrotnie i utrzymujące się (T. Bojarski, Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich. Komentarz. Art. 4 WK 2016, lex/el).
Zgodnie z ustawą, każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu.
Adw. Karol Piotrowski
