Śmierć osoby najbliższej zawsze pozostaje ciężkim przeżyciem. Zwykle jednak dodatkowych przeżyć dostarcza fakt, że zazwyczaj zmarły pozostawia po sobie określonego rodzaju majątek – od momentu śmierci spadkodawcy zwany masą spadkową, który musi w przewidziany przepisami prawa sposób, znaleźć nowego właściciela, a w każdym razie osobę, która będzie za niego odpowiedzialna. Mamy zatem do czynienia z dziedziczeniem. Przy tym, co oczywiste, owego majątku nie muszą stanowić same aktywa, bywa, że są również pasywa. Zanim jednak cokolwiek stanie się ze wskazanym ogółem praw i obowiązków przysługującym zmarłemu stwierdzenia wymaga, nie tyle kto będzie dziedziczył konkretne składniki tego majątku, ale kto w ogóle będzie dziedziczył – innymi słowy kto powołany jest do spadku i od jakiego momentu możemy mówić o tym, że ktoś dziedziczy.
Kluczowym w tej początkowej fazie procesu zmierzającego do uregulowania spraw spadkowych jest zrozumienia dwóch pojęć, jakimi operuje kodeks cywilny tj. otwarcie spadku i nabycia spadku.
Kiedy następuje otwarcie spadku?
Zgodnie z art. 924 k.c. spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Pojęcie „otwarcie spadku” oznacza, że z chwilą śmierci spadkodawcy należące do niego prawa i obowiązki majątkowe o charakterze cywilnoprawnym zmieniają swój charakter – stają się spadkiem, a więc pewną wyodrębnioną masą majątkową, poddaną przepisom prawa spadkowego. Prawa i obowiązki niewygasające z chwilą śmierci danej osoby przechodzą, w drodze sankcji generalnej, na określone podmioty.
Kiedy ma miejsce nabycie spadku?
Natomiast stosownie do art. 925 k.c. spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. Prawo polskie łączy bowiem nabycie praw i obowiązków wchodzących w skład spadku ze zdarzeniem, jakim jest śmierć spadkodawcy. Nabycie to nie jest uzależnione ani od złożenia przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku, ani od uzyskania przez niego orzeczenia odpowiedniego organu państwowego. Wejście przez spadkobiercę w ogół praw i obowiązków zmarłego następuje z mocy prawa.
Co ważne skutek ten ma miejsce także w sytuacji, gdy spadkobierca nie ma świadomości, że nastąpiła śmierć spadkodawcy i nabył on spadek. Związanie przez ustawę nabycia spadku przez spadkodawcę ze zdarzeniem prawnym, jakim jest śmierć osoby fizycznej, oznacza, że z chwilą śmierci spadkodawcy (otwarcia spadku) spadkobierca wchodzi z mocy prawa w ogół praw i obowiązków należących do spadku (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 30 września 2015 r. sygn. akt: I ACa 799/15).
Dział spadku – kiedy jest możliwy?
Nie oznacza to jednak, że po otwarciu spadku, w sensie prawnym, nie trzeba nic ze spadkiem robić. Jedynym potwierdzeniem tego, że jest się spadkobiercą, jest bowiem wydane przez sąd postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku lub od jakiegoś czasu, sporządzany przez notariusza w sytuacjach bezspornych – zatem takich gdy nie ma sporu co do tego, kto jest spadkobiercą – akt poświadczenia dziedziczenia. Dopiero dysponując orzeczeniem sądu lub aktem poświadczenia dziedziczenia można rozpoczynać dokonywanie wszelkiego rodzaju działów spadku – czyli „przypisywania” określonych składników majątkowych do konkretnych spadkobierców, co zwykle związane jest z równoczesną koniecznością zniesienia współwłasności. Pamiętać bowiem należy, że z momentem otwarcia spadku, spadek nabywają wszyscy spadkobiercy łącznie, stając się zarazem współwłaścicielami każdego ze składników majątkowych wchodzących w skład spadku.
Wymagana kolejność czynności zmierzających do uregulowania spraw spadkowych to zatem w pierwszej kolejności uzyskanie stwierdzenia nabycia spadku względnie poświadczenia dziedziczenia, następnie dopiero dział spadku zwykle połączony ze zniesieniem współwłasności.
Powyższe stanowi jednak tylko najbardziej ogólny z możliwych szkiców zagadnień związanych z poruszaną problematyką, które szczegółowe uregulowanie znalazło w przepisach kodeksu cywilnego. Właściwe i bezpieczne przeprowadzenie postępowania spadkowego warto zatem powierzyć adwokatowi, który prowadzi sprawy z zakresu prawa spadkowego, tak by zyskać pewność, że nasze interesy zostały w należyty sposób zabezpieczone.
Adw. Karol Piotrowski
