Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Nie wywiązanie się ze świadczenia pieniężnego – niezależnie od jego powodów – pociąga zatem za sobą ryzyko związane z tym, że wierzyciel może żądać od nas dodatkowych pieniędzy.
Odsetki, same w sobie, są jednak świadczeniem pieniężnym. Czy oznacza to, że możliwe jest żądanie odsetek od zaległych odsetek?
Działanie takie – polegające na naliczeniu odsetek od zaległych odsetek, nazywane jest anatocyzmem – i jest w polskim prawie zakazane. Z pewnymi wyjątkami. Możliwe jest bowiem naliczenie odsetek od zaległych odsetek, jednak dopiero od momentu wytoczenia o nie powództwa, co wynika z art. 482 § 1 k.c. Przepis ten określa zatem początkowy termin od jakiego można domagać się odsetek od zaległych odsetek i jest to dzień wytoczenia o nie powództwa. Żądanie jest niezależna od uprzedniego porozumienia się stron w tym przedmiocie. Wytoczenie powództwa przeciwko dłużnikowi jest wystarczającym ostrzeżeniem dla dłużnika, a równocześnie zabezpieczeniem, że jego zadłużenie nie będzie wzrastało w sposób niekontrolowany. Pozbawienie wierzyciela w takich okolicznościach prawa do odsetek od zaległych odsetek byłoby utrzymywaniem niczym nieuzasadnionej ochrony nad dłużnikiem, który nie wykonując zobowiązania, jest w taki sposób niejako premiowany. Trudno byłoby go w takiej sytuacji – jak zauważa się – obciążać dowodzeniem szkody, jaką ponosi wskutek niesolidności dłużnika, i wykazywania, że stało się to z jego przyczyny. ( Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 15 grudnia 2015 r., sygn. akt: I ACa 690/15)
Kolejnym wyjątkiem jest sytuacja, w której strony zgodziły się, na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy.
Sam zakaz anatocyzmu nie obejmuje przy tym pożyczek długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe. W konsekwencji nie ma przeszkód prawnych, aby bank udzielający długoterminowego kredytu ustalił w umowie kredytowej ze swoim kontrahentem – kredytobiorcą wysokość odsetek oraz sposób ich naliczania (z kapitalizacją lub bez) z uwzględnieniem aktualnych i prognozowanych warunków rynku kapitałowego i techniki kredytowania. Konsekwencją wyłączenia, na podstawie i w granicach wyznaczonych art. 482 § 2 k.c., tzw. anatocyzmu, przewidzianego w art. 482 § 1 k.c., jest zatem możliwość umówienia się z góry przez strony długoterminowej umowy kredytowej, a więc jeszcze przed powstaniem zaległości, o zapłatę w przyszłości odsetek od zaległych i skapitalizowanych odsetek, opóźnienia zapłaty których dopuści się w przyszłości kredytobiorca ( Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2001 r., sygn. akt: V CKN 603/00)
Adw. Karol Piotrowski
