Przedawnienie roszczeń to instytucja prawa, która ogranicza pod względem czasowym możliwość dochodzenie roszczenia majątkowego, a skutkiem jego bezskutecznego upływu nie jest wygaśnięcie roszczenia, lecz niemożność jego dochodzenia. Roszczenie istnieje nadal – jest tak zwanym roszczeniem naturalnym, natomiast nie można go skutecznie dochodzić w razie podniesienia przez stronę zobowiązaną zarzutu przedawnienia.
Innymi słowy, jak wskazuje Kodeks cywilny, po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.
Czy jednak fakt przedawnienia naszych roszczeń przesądza o tym, że nie będziemy w stanie uzyskać należnego nam świadczenia – np. odzyskać należnych nam pieniędzy? Otóż nie, a przesądza o tym przepis art. 502 Kodeksu cywilnego. Spełnionych jednak musi być kilka warunków.
Zaistnieć bowiem musi pewna specyficzna sytuacja, polegająca na tym, że będziemy mieli z czym nasze – przedawnione już – roszczenie potrącić. Ponadto, możliwe jest to jedynie w sytuacji, gdy był czas, w którym obydwa roszczenia ( to już przedawnione oraz to, z którym potrącane jest roszczenie przedawnione) nadawały się do potrącenia, a przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.
Rozstrzygające znaczenie w rozumieniu przepisu art. 502 k.c. ma zatem okoliczność, czy wierzytelność nie uległa jeszcze przedawnieniu w chwili wystąpienia możliwości potrącenia. ( A. Janiak (w:) A. Kidyba (red.), Kodeks Cywilny, Komentarz, Tom III Zobowiązania – część ogólna. Wyd. III. Lex/el 2014- komentarz do art. 502 ).
Praktyczne znaczenie przepisu art. 502 k.c. polega zatem na tym, że sprawia on, iż brak zaskarżalności nigdy nie będzie stanowić przeszkody w dokonaniu potrącenia przez tego wierzyciela, którego wierzytelność powstała później, a także, iż brak zaskarżalności wykluczy potrącenie ustawowe tylko w przypadku, gdy wierzytelność potrącającego przedawniła się, zanim powstała wierzytelność wzajemna (op.cit. M. Pyziak-Szafnicka (w:) System prawa prywatnego, t. 6, s. 1129).
Wielokrotnie, szczególnie przy prowadzeniu działalności gospodarczej, warunki te są spełnione. Szczególnie gdy nasza firma pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych z podmiotem, względem którego przysługuje nam przedawniona już wierzytelność, istnieje duże prawdopodobieństwo, że w jakimś zakresie wierzytelność przedawniona i nowa z którą możliwe jest dokonanie potrącenia istniały równocześnie, nadawały się do potrącenia, a wszystko to miało miejsce zanim jeszcze doszło do przedawnienia naszej wierzytelności.
Wszystko to sprawia, że warto dokonać analizy naszych przedawnionych roszczeń, bo okazać się może, że nie wszystkie są już bezpowrotnie – w sensie możliwości skutecznego dochodzenia – utracone.
Adw. Karol Piotrowski
