W polskim prawie zarówno usługa spedycji, jak i przewozu towarów zostały zdefiniowane przepisami Kodeksu Cywilnego i wchodzą w skład zagadnień prawa cywilnego. Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (Dz. U.2015.915 t.j.) reguluje natomiast przewóz osób i rzeczy, wykonywany odpłatnie na podstawie umowy, przez uprawnionych do tego przewoźników, z wyjątkiem transportu morskiego, lotniczego i konnego – nie definiując jednak przedmiotowych pojęć.
Umowa przewozu
Tak też, wskazać należy, że zgodnie z art. 774 k.c. przez umowę przewozu przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy. Umową spedycji jest natomiast umowa, na mocy której, spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do wysyłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług związanych z jej przewozem. Przy tym Spedytor może występować w imieniu własnym albo w imieniu dającego zlecenie. (art. 794 § 1 i § 2 k.c.). W przypadku umowy przewozu istotne pozostaje zatem przemieszczenie, czyli zmiana miejsca położenia rzeczy od chwili nadania, czy osób, od momentu zajęcia miejsca w środku transportowym, na miejsce przeznaczenia osiągnięte w chwili wykonania umowy (A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część szczególna, wyd. II art. 774 k.c.). Elementami przedmiotowo istotnymi umowy przewozu są przy tym: oznaczenie punktów początkowego i końcowego świadczenia przewozowego, określenie wielkości wynagrodzenia należnego przewoźnikowi oraz wskazanie przedmiotu przewozu.
Umowa spedycji
W zakresie spedycji zwraca się zaś uwagę, że pojęcie spedycji występuje w znaczeniu ekonomicznym i prawniczym. W ujęciu ekonomicznym spedycja oznacza działalność zarobkową, polegającą na organizowaniu przemieszczania ładunków w zastępstwie zleceniodawcy oraz wykonywaniu związanych z tym czynności, z wyjątkiem samego przewozu, przeładunku i czynności dodatkowych (L. Ogiegło, Umowa spedycji, Katowice 1978, s. 9). Natomiast w ujęciu prawniczym, stosownie do ustawowej definicji umowy spedycji, przez umowę spedycji spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa do wysłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług związanych z jej przewozem. Istota tego rodzaju umowy sprowadza się zatem do wykonania wszelkiego rodzaju usług pobocznych względem usługi przewozu, ułatwiających jej wykonanie, jednak niebędącą usługą przewozu, o której mowie w art. 774 k.c. Umowy spedycji jest zatem umową towarzyszącą umowie przewozu. Notabene, nie jest przy tym wykluczone, że sam spedytor, będący równocześnie przewoźnikiem, dokona przewozu towaru, jednak wówczas, co do zasady, uznać należy, że doszło do wykonania przewozu w oparciu o odrębne zobowiązanie.
Umowa spedycji a umowa przewozu
Jak wskazano, umowa spedycji może być i zwykle jest umową towarzyszącą umowie przewozu, co może rodzić pewnego rodzaju problemy w zakresie odróżnienia obydwu typów umów. Jak jednak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 grudnia 2014 r. sygn. akt: I ACa 461/14 w przypadku, gdy podstawowym obowiązkiem zleceniobiorcy jest dokonanie przewozu rzeczy, to w celu usunięcia wątpliwości, czy strony łączy umowa przewozu, czy umowa spedycji, niezbędne jest ustalenie, czy do jego obowiązków należą także czynności związane z organizacją przewozu, kwalifikowane jako czynności spedycyjne. Gdy podmiot przyjmuje ofertę, w której mowa jest tylko o przewozie rzeczy, a żadne czynności konkludentne nie wskazują na istnienie dodatkowych postanowień umownych obejmujących usługi związane z przewozem, to umowa zawarta przez przyjęcie oferty jest stricte umową przewozu, a nie umową spedycji. Nie ma przy tym znaczenia, czy przyjmujący taką ofertę wykona przewóz osobiście, czy posłuży się dalszym przewoźnikiem. Okoliczność ta nie przekształca takiej umowy w umowę spedycji.
Co jednak warte odnotowania, sam fakt, iż dany podmiot nie wykonuje samemu przewozu, ale powierza tę czynność innej osobie, nie ma większego znaczenia przy kwalifikacji umowy. Zgodnie z art. 5 prawa przewozowego, dopuszczalne jest bowiem korzystanie przez przewoźników z usług podwykonawców. Tym samym wpisanie do umowy postanowienia, że przewóz może zostać wykonany przez podwykonawców, a nawet określenie wprost, że przewozu faktycznie dokona inny podmiot niż strona umowy, nie wpływa na charakter umowy – powierzenie wykonania przewozu innemu podmiotowi możliwe jest bowiem zarówno w umowie spedycji jak i umowie przewozu. W takim wypadkach mamy do czynienia z rozróżnieniem tzw. przewoźnika umownego, czyli podmiotu, który zawiera z nadawcą umowę przewozu oraz przewoźnika faktycznego, który umowę przewozu zawiera z przewoźnikiem umownym.
Zasadnicza, praktyczna różnica pomiędzy umową przewozu a umową spedycji sprowadza się zatem do tego, że w przypadku tej pierwszej, strona umowy zobowiązuje się do przewiezienia towaru, natomiast w przypadku drugiej, do zorganizowania przewozu.
Kluczowe dla określenia charakteru umowy jest też zbadanie jej elementów dominujących. Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 października 2004 r. sygn. akt I CK 199/04, jeżeli przyjmuje się ofertę, w której mowa jest tylko o przewozie rzeczy, a żadne czynności konkludentne nie wskazują na istnienie dodatkowych postanowień umownych obejmujących usługi związane z przewozem, to umowa zawarta przez przyjęcie oferty jest stricte umową przewozu, a nie umową spedycji. Umowa spedycyjna zawsze będzie zatem posiadała szerszy zakres usług, niż tylko przewóz.
