Rozstrzygnięcie o sposobie ponoszenia kosztów procesu następuje w orzeczeniu kończącym postępowaniu lub orzeczeniu wydanym po zakończeniu postępowania. Zgodnie z art. 98 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1575 z późn. zm.) w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania procesu koszty procesu z zasady obciążają oskarżyciela prywatnego albo oskarżyciela publicznego.
Jednocześnie Kodeks postępowania karnego dopuszcza przypadki, w których niektóre koszty procesu ponosi inna strona, niż wynikałoby to z przytoczonej wyżej zasady lub Skarb Państwa — bez względu na rozstrzygnięcie postępowania. Przewiduje to m.in. art. 632a Kodeksu postępowania karnego, zgodnie z którym w wyjątkowych sytuacjach w przypadku umorzenia postępowania sąd może obciążyć całościowymi lub częściowymi kosztami procesu oskarżonego.
Uniewinnionemu przysługuje zwrot wydatków procesowych
Z powyższych ustaleń wynika, że osobie uniewinnionej w postępowaniu karnym przysługuje zwrot kosztów procesowych, w tym wydatków na obrońcę w osobie adwokata. Zgodnie z art. 616 § 1 i 2 Kodeksu postępowania karnego koszty obrony stanowią element kosztów procesu, a zaliczają się do uzasadnionych wydatków. Art. 636 jednoznacznie wskazuje, że koszty przy uniewinnieniu lub umorzeniu w sprawach oskarżenia prywatnego ponosi oskarżyciel prywatny. Natomiast w sprawach oskarżenia publicznego do zwrotu kosztów procesowych zobligowany jest Skarb Państwa, ale z wyjątkiem należności z tytułu udziału adwokata lub radcy prawnego w charakterze pełnomocnika pokrzywdzonego, oskarżyciela posiłkowego lub innej osoby.
W wyjątkowych okolicznościach sąd może orzec, że przy uniewinnieniu oskarżonego albo umorzeniu postępowania koszty procesu w postępowaniu karnym w całości lub częściowo ponosi uniewinniony, jeśli — za art. 632a § 2 Kodeksu postępowania karnego:
- oskarżony skierował przeciwko sobie podejrzenie popełnienia czynu zabronionego;
- ukrywanie się oskarżonego przyczyniło się do przedawnienia karalności zarzucanego mu czynu;
- umorzono przeciwko oskarżonemu postępowanie na podstawie art. 11 § 1.
