Podstawą prawną wprowadzenia do umów cywilnoprawnych dodatkowego postanowienia umownego, odnoszącego się do obowiązku świadczenia jednej ze stron na rzecz drugiej, w razie spełnienia określonych w zapisie umownym okoliczności (np. opóźnienia w wykonaniu przedmiotu umowy) stanowi art. 483 § 1 k.c. i wprost regulacja art. 484 § 1 k.c. – statuujące instytucję kary umownej.
Zgodnie z pierwszym ze wskazanych przepisów, można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Druga z norm prawnych, zawarta w przepisach kodeksu cywilnego stanowi, że w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.
Kara umowna jest dodatkowym zastrzeżeniem umownym, wprowadzanym do umowy w ramach swobody kontraktowania, mającym na celu wzmocnienie skuteczności więzi powstałej między stronami w wyniku zawartej przez nie umowy i służy realnemu wykonaniu zobowiązań (wyrok SN z dnia 8 sierpnia 2008 r., V CSK 85/08).
Kara umowna a odszkodowanie
Widocznym staje się jednak, że co do zasady, kara umowna pozostaje w ścisłym związku ze szkodą, stanowiąc swoisty charakter zryczałtowanego odszkodowania. Karę umowną, jak się wydaje, można zatem traktować jako surogat odszkodowania (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 20 czerwca 2013 r., I ACa 343/13). W wymiarze praktycznym niewątpliwie ułatwia ona również dochodzenia odszkodowania. Nie ma bowiem konieczności dowodzenia wysokości powstałej szkody. Jak wskazuje się przy tym w literaturze, treścią zastrzeżenia kary umownej jest zobowiązanie się dłużnika do zapłaty wierzycielowi określonej kwoty pieniężnej w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Zapłata kary umownej stanowi zatem niejako automatyczną sankcję przysługującą wierzycielowi w stosunku do dłużnika w wypadku niewykonania przez niego lub nienależytego wykonania zobowiązania z przyczyn, za które dłużnik odpowiada. (Z. Gawlik (w): A. Kidyba (red.) Kodeks Cywilny. Komentarz. Tom. III Zobowiązania. Lex/el 2014).
Wysokość kary umownej
Wiele wątpliwości w praktyce obrotu prawnego budzi kwestia wysokości zastrzeżonej kary umownej. Ta zaś, wbrew obiegowej opinii, nie jest jednak określona i co do zasady pozostaje dowolna, w granicach swobody umów. Z pewnością, w razie niewykonania, lub nienależytego wykonania umowy jej wysokość może przy tym przewyższać wysokość poniesionej szkody, o czym wprost stanowi art. 484 § 1 k.c.
Warto jednak w tym miejscu nadmienić, że nawet i w tym przypadku, co do zasady, wysokość żądanej kary umownej, pozostaje w związku z wysokością poniesionej szkody. Jak stanowi norma prawna, nie można bowiem zadąć zapłaty odszkodowania przewyższającego wysokość zastrzeżonej kary umownej. Wyraźnie widoczny staje się zatem wskazany wcześniej charakter kary umownej, jako surogatu odszkodowania. Odstępstwem od tej ogólnej zasady jest przy tym zastrzeżenie przez strony możliwości dochodzenia odszkodowania przewyższającego wysokość zastrzeżonej kary umownej.
Wbrew pozorom, w praktyce obrotu prawnego postanowienia dotyczące kar umownych budzą jedne z większych problemów. Częstokroć przy tym umowy i ich zapisy formułowane są nie przez profesjonalistów, a przez samych przedsiębiorców. Prowadzi to do sytuacji, w której rodzą się poważne problemy interpretacyjne, co do warunków naliczenia kar umownych, ich wysokości czy nawet wymagalności roszczenia odnoszącego się do kar, co wynika z nieprecyzyjnych, błędnych i wielokrotnie nieprzemyślanych zapisów umownych. Biorąc powyższe pod uwagę, dla zapewnienia sobie – jako stronie umowy – rzeczywistej ochrony zapewnionej przez prawidłowo sformułowane, skuteczne zapisy umowne, warto formułowanie umów, w tym postanowień dotyczących kar umownych, powierzyć profesjonalnej Kancelarii Adwokackiej, tak aby faktyczna ochrona danej strony umowy nie pozostawała jedynie iluzoryczna.
Adw. Karol Piotrowski
