Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, orzekając rozwód, sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.
Mało która strona zastanawia się jednak, jakie faktyczne i prawne znaczenie ma orzeczenie sądu wskazujące na winę? Okazać się bowiem może, że zupełnie inne, niż wydaje się większości rozwodzących.
Zazwyczaj strony walczą – często długotrwale – o to, aby wykazać winę drugiej strony w rozkładzie pożycia małżeńskiego. Często przedkładają wręcz przedmiotową kwestię nad inne, o wiele donioślejsze, w sensie prawnym, zagadnienia. Często – jak wydaje się – nie widząc jednak w pełni z czym owa wina – w sensie prawnym – jest związana. Owe pojęcie, ma natomiast dla dalszych losów rozwiedzionych małżonków zupełnie inne znaczenie niż tylko moralne.
Tymczasem, zgodnie z art. 60 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego orzeczenie o winie rozkładu pożycia ma jedynie to znaczenie, że w zależności od stwierdzonej winy, w różny sposób kształtuje się obowiązek alimentacyjny byłych małżonków względem siebie. Przy czym, już teraz zaznaczyć należy, co często bywa mylone, że chodzi o obowiązek alimentacyjny pomiędzy byłymi małżonkami, niemający nic wspólnego z obowiązkiem alimentacyjnych rodziców wobec dzieci.
Mianowicie małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Jeżeli jednak jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.
Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.
W sytuacji zatem, gdy jeden z małżonków zostaje uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, drugi z małżonków – niewinny – może od niego żądać alimentów w sytuacji, gdy jego stan majątkowy uległ istotnemu pogorszeniu po rozwodzie.
Natomiast małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia (sytuacja, w której sąd bądź orzeka o winie obydwojga małżonków, lub w ogóle o winie nie orzeka) może domagać się od drugiego małżonka alimentów, w sytuacji gdyby popadł w stan niedostatku – zatem pewnego rodzaju kwalifikowane pogorszenie stanu majątkowego. Stan niedostatku jest bowiem stanem gorszym od istotnego pogorszenia stanu majątkowego – o czym mowa w przypadku małżonków, w przypadku których sąd orzekł wyłączną winę tylko jednego z nich. Przyjmuje się, że niedostatek, na który wskazuje z art. 60 § 1 k.r.o., oznacza zarówno brak jakichkolwiek środków utrzymania, jak i sytuację, kiedy uzyskane środki nie wystarczają na pełne zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb (orzeczenie Sądu Najwyższego z 29 września 1958 r., sygn. akt: II Cr 817/57, uchwała SN z 16.12.1987 r., III CZP 91/86,; wyrok SN z 5.07.2000 r. sygn. akt: I CKN 226/00,). W przypadku istotnego pogorszenia stanu majątkowego znaczącą kwestią jest jedynie obiektywne stwierdzenie, czy stan majątku uległ zmniejszeniu i w jakim zakresie.
Ustalając strategię związaną z przeprowadzeniem sprawy rozwodowej, warto zatem rozważyć – z uwzględnieniem wskazanych powyżej konsekwencji prawnych powyższego orzeczenie – czy i w jakim zakresie istotną kwestią pozostaje, w konkretnej sytuacja, orzeczenie o winie rozkładu pożycia. Niejednokrotnie bowiem to właśnie inne kwestie, niż wina rozkładu pożycia, mają w konkretnej sprawie ważniejsze znaczenie. Dowodzenie winy jednego z małżonków skutecznie blokuje zaś, na dłuższy czas, możliwość ich ustalenia.
Adw. Karol Piotrowski
