Załóżmy, że dokonaliśmy określonego rodzaju czynności prawnej np. darowaliśmy pewną sumę pieniędzy fundacji, która zajmuje się opieką nad zwierzętami. Albo kupiliśmy cenny obraz będąc przekonanym, że to autentyk. Niestety, po pewnym czasie okazuje się, że fundacja z naszego przykładu nie ma nic wspólnego z opieką nad zwierzętami, zaś obraz to zwykły falsyfikat.
Czy można wycofać się z takiego rozporządzenia naszym majątkiem ?
Oczywiście tak. Dokonując określonego rodzaju czynności prawnej znajdowaliśmy się bowiem w błędzie. W razie błędu co do treści czynności prawnej można zaś uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Błędem jest bowiem niezgodnego z prawdą wyobrażenia o rzeczywistości lub jej elemencie albo brak takiego wyobrażenia, które prowadzi nas do złożenia oświadczenia woli. Konieczne jednak, aby był to błąd istotny. To znaczy taki, bez wystąpienia którego, w ogóle nie dokonalibyśmy czynności prawnej. Innymi słowy, gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści.
Co ciekawe, orzecznictwo Sądu najwyższego dopuszcza możliwość uchylenia się od skutków czynności prawnej, dokonanej nie tylko pod wpływem błędu, co do rzeczywistości czy jej elementu, ale też błędu co do prawa (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2003 r., IV CK 274/02 czy Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2000 r., IV CKN 179/00 )
Biorąc jednak pod uwagę, że czynności prawne z naszego przykładu są czynnościami dwustronnymi ( my darujemy, darczyńca zaś przyjmuje darowiznę w pierwszym przypadku; kupując płacimy określoną kwotę, a sprzedający wydaje obraz w drugim) mamy do czynienia z koniecznością ziszczenia się jeszcze jednej przesłanki. Jak bowiem stanowi Kodeks cywilny, jeżeli oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć. Ograniczenia tego nie stosuje się jednak do czynności prawnych nieodpłatnych.
W jaki sposób uchylić się od dokonanej pod wpływem błędu czynności prawnej? Co do zasady nie jest to skomplikowane. Należy złożyć drugiej stronie stosowne oświadczenie. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu, następuje bowiem przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie.
Należy jednak się śpieszyć. Uprawnienie do uchylenia się wygasa w razie błędu z upływem roku od jego wykrycia.
Powyższa, ogólna zasada dotycząca uchylenia się od skutków prawnych czynności prawnej dokonanej pod wpływem błędu doznaje pewnym modyfikacji w zakresie uchylenia się od skutków prawnych ugody (art. 918 k.c,), testamentu (art. 945 k.c.) i uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku oraz od skutków niezłożenia takiego oświadczenia w terminie (art. 1019 k.c.)
Nieco odmienną sytuacją jest również dokonanie czynności prawnej w wyniku podstępu innej osoby lub pod wpływem groźby bezprawnej.
Adw. Karol Piotrowski
