Wiele mówi się o przedsiębiorcach, przedsiębiorstwach, firmach, biznesie… W potocznej mowie stosuje się wręcz zamiennie określenie firma i przedsiębiorstwo. W znaczeniu prawnym, szczególnie prawa cywilnego, jest to jednak w pełni nieuzasadnione, a każde ze wskazanych pojęć, odnosi się do czego innego.
Zgodnie z kodeksem cywilnym przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną. Konieczną cechą uznania takiego podmioty za przedsiębiorcę jest jednak prowadzenie we własnym imieniu działalność gospodarczej lub zawodowe.
Przedsiębiorca działa natomiast pod firmą. Zasadniczą funkcją firmy jest indywidualizacja przedsiębiorcy jako podmiotu praw i obowiązków. W tym zakresie pełni ona dla przedsiębiorcy rolę podobną do tej, jaką dla człowieka pełni jego nazwisko (por. wyr. SA w Poznaniu z dnia 22 października 1991 r., I ACr 400/90, Wokanda 1992, nr 1, s. 27).
Firmę ujawnia się we właściwym rejestrze, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Co jednak niezmiernie ważne, zgłoszenie i wpis do ewidencji działalności gospodarczej stanowi tylko podstawę rozpoczęcia działalności gospodarczej w rozumieniu jej legalizacji i nie jest zdarzeniem ani czynnością utożsamianą z podjęciem takiej działalności. Określenie przez samego przedsiębiorcę daty rozpoczęcia działalności wpisywanej do ewidencji powoduj jedynie istnienia domniemania faktycznego, że ta działalność została podjęta oraz że jest prowadzona, jeśli odpowiedni wpis figuruje nadal w rejestrze.
Kodeks cywilny odnosi się również do tego, co stanowi firmę i w jaki sposób ją określić. Tak też wskazano, że firma przedsiębiorcy powinna się odróżniać dostatecznie od firm innych przedsiębiorców prowadzących działalność na tym samym rynku. Przy tym firma nie może wprowadzać w błąd, w szczególności co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu działalności przedsiębiorcy, miejsca działalności, źródeł zaopatrzenia.
Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko. Nie wyklucza to włączenia do firmy pseudonimu lub określeń wskazujących na przedmiot działalności przedsiębiorcy, miejsce jej prowadzenia oraz innych określeń dowolnie obranych.
Firmą osoby prawnej jest natomiast jej nazwa. W tym przypadku firma zawiera określenie formy prawnej osoby prawnej, które może być podane w skrócie, a ponadto może wskazywać na przedmiot działalności, siedzibę tej osoby oraz inne określenia dowolnie obrane. Firma osoby prawnej może jednak zawierać nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej, jeżeli służy to ukazaniu związków tej osoby z powstaniem lub działalnością przedsiębiorcy. Umieszczenie w firmie nazwiska albo pseudonimu osoby fizycznej wymaga pisemnej zgody tej osoby, a w razie jej śmierci – zgody jej małżonka i dzieci.
Przepisy kodeksu cywilnego odnoszą się również do firmy oddziału. Zgodnie z kodeksem firma oddziału osoby prawnej zawiera pełną nazwę tej osoby oraz określenie „oddział” ze wskazaniem miejscowości, w której oddział ma siedzibę.
Czy jednak zmiana firmy jest, w rozumieniu przepisów prawa cywilnego, możliwa? Oczywiście tak. W przypadku osób prawnych, wydaje się to oczywiste. W przypadku osób fizycznych, zatem tam, gdzie firmą jest imię i nazwisko, związane musi być ze zmianą nazwiska. Zmiana firmy zawsze jednak wymaga ujawnienia w rejestrze.
Pewnym oderwaniem od zasady ścisłego związania przedsiębiorcy ze swoją firmą oraz wymogu nie wprowadzania w błąd, co do osoby przedsiębiorcy, jest wypadek przekształcenia przedsiębiorcy oraz specyficzna sytuacja związana z utratą przez spółkę osobową wspólnika, którego nazwisko stanowiło element określenia firmy.
W przypadku przekształcenia osoby prawnej można bowiem zachować jej dotychczasową firmę z wyjątkiem określenia wskazującego formę prawną osoby prawnej, jeżeli uległa ona zmianie. To samo dotyczy przekształcenia spółki osobowej.
W przypadku utraty członkostwa przez wspólnika, którego nazwisko było umieszczone w firmie, spółka może zaś zachować w swej firmie nazwisko byłego wspólnika tylko za wyrażoną na piśmie jego zgodą, a w razie jego śmierci – za zgodą jego małżonka i dzieci.
Ta sama zasada tyczy się wypadku kontynuowania działalności gospodarczej osoby fizycznej przez inną osobę fizyczną będącą jej następcą prawnym.
W tym miejscu pojawia się natomiast kwestia przedsiębiorstwa, przez które w znaczeniu cywilistycznym należy rozumieć zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej.
Kto bowiem nabywa przedsiębiorstwo, może je nadal prowadzić pod dotychczasową nazwą. Powinien jednak umieścić dodatek wskazujący firmę lub nazwisko nabywcy, chyba że strony postanowiły inaczej.
Widocznym staje się, że firma jest zatem określonego rodzaju dobrem. Co więcej, jest to dobro niezbywalne, bowiem firma nie może być zbyta. Nie mniej przedsiębiorca może upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania ze swej firmy, jeżeli nie wprowadza to w błąd.
Ponieważ firma stanowi dobro, przepisu kodeksu cywilnego przewidują również narzędzia ochrony przedmiotowej wartości – dobra prawnego. Przedsiębiorca, którego prawo do firmy zostało zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać usunięcia jego skutków, złożenia oświadczenia lub oświadczeń w odpowiedniej treści i formie, naprawienia na zasadach ogólnych szkody majątkowej lub wydania korzyści uzyskanej przez osobę, która dopuściła się naruszenia.
Adw. Karol Piotrowski
