Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Prawa do tego rodzaju twórczości są zaś prawami o charakterze majątkowym i jako takie mogą być przenoszone. Nie są więc one nierozerwalnie związane z autorem – twórcą.
Istnieją dwa zasadnicze sposoby przeniesienia autorskich praw majątkowych. Mogą one bowiem przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy. Co więcej, nabywca autorskich praw majątkowych może przenieść je na inne osoby, chyba że umowa, na podstawie której nabył owe prawa, stanowi inaczej. Tym samym oznacza to, że w razie nabycia praw w drodze dziedziczenia, zawsze możliwe jest ich zbycie.
O ile sama kwestia dziedziczenia autorskich praw majątkowych rządzi się zasadami ogólnymi, związanymi z dziedziczeniem, o tyle Ustawodawca umowie dotyczącej przeniesienia autorskich praw majątkowych narzuca kilka, szczególnych rygorów.
Tak też umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu ( tzw. „licencja”), obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione. Oznacza to, że w samej umowie wyraźnie wskazane powinno być w jakim zakresie i w jaki sposób uprawniony może korzystać z przeniesionych na niego praw. Pośrednio determinuje to tym samym, w jakim zakresie autorskie prawa majątkowe pozostają przy zbywającym je. Brak określenia zakresu korzystania skutkować będzie tym, że powinien on być zgodny z charakterem i przeznaczeniem utworu oraz przyjętymi zwyczajami. Nie rodzi to jednak dla umowy konsekwencji w postaci nieważności umowy.
Nieważną będzie jednak umowa dotycząca przeniesienia autorskich praw majątkowych w części dotyczącej wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości. Nie da się zatem przenieść ( w tym sprzedać) swoich nieokreślonych, przyszłych dzieł, Możemy jednak sprzedać konkretne lub konkretne, oznaczone dzieła, które dopiero powstaną.
Kolejnym warunkiem, jaki musi zostać spełniony przez umowę jest to, że może ona dotyczyć tylko pól eksploatacji, które są znane w chwili jej zawarcia. Co zrobić jeżeli pojawią się nowe pola eksploracji? Zgodnie z Ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, twórca utworu wykorzystanego lub włączonego do utworu audiowizualnego oraz utworu wchodzącego w skład utworu zbiorowego, po powstaniu nowych sposobów eksploatacji utworów, nie może bez ważnego powodu odmówić udzielenia zezwolenia na korzystanie z tego utworu w ramach utworu audiowizualnego lub utworu zbiorowego na polach eksploatacji nieznanych w chwili zawarcia umowy.
Kolejną już z kwestii istotnych, odnoszących się do umów o przeniesienie autorskich praw majątkowych jest kwestia wynagrodzenia. Z zasady przeniesienie autorskich praw majątkowych jest czynnością odpłatną. Jeżeli bowiem z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. W przypadku, gdy w umowie nie określono wysokości wynagrodzenia autorskiego, wysokość wynagrodzenia określa się z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu.
Co do zasady, autorskie prawa majątkowe, nie są jednak wieczne. Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu:
- od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych;
- w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany – od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość;
- w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca – od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony – od daty jego ustalenia;
- w odniesieniu do utworu audiowizualnego – od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego;
- w odniesieniu do utworu słowno-muzycznego, jeżeli utwór słowny i utwór muzyczny zostały stworzone specjalnie dla danego utworu słowno-muzycznego – od śmierci później zmarłej z wymienionych osób: autora utworu słownego albo kompozytora utworu muzycznego.
Jeżeli bieg terminu wygaśnięcia autorskich praw majątkowych rozpoczyna się od rozpowszechnienia utworu, a utwór rozpowszechniono w częściach, odcinkach, fragmentach lub wkładkach, bieg terminu liczy się oddzielnie od daty rozpowszechnienia każdej z wymienionych części.
Adwokat Karol Piotrowski
